Αναδημοσιεύουμε εδώ ένα ενδιαφέρον κείμενο από την εφημερίδα "Ελευθεροτυπια", σχετικό με τις ψυχικές ασθένειες που συνοδεύουν τον σύγχρονο πληροφοριακό - μεταφορντικό τρόπο εργασίας. Οι αναδημοσιεύσεις αυτού του είδους γίνονται όχι επειδή συμφωνούμε απολύτως με την οπτική/ορολογία του κάθε κείμενου, αλλά επειδή παρέχουν επιπλέον πληροφορίες, τροφή για σκέψη πάνω στα "αντιμαθηματα του πληροφοριακού εργάτη".
Το στρες των στελεχών και η «δικτατορία της ευτυχίας»
Δυο φίλοι, ο Αλεξάντρ και ο Τομά, στελέχη σε μεγάλες επιχειρήσεις, με υψηλό μισθό και αντίστοιχες ευθύνες, ανταλλάσσουν, σε καθημερινή βάση, e-mail. Μέσα από το MySpace, εξομολογούνται τα προβλήματα και τα άγχη της δουλειάς. Οι συνθήκες εργασίας τους σε πολλούς απλούς υπαλλήλους θα φαίνονται ιδανικές, όμως η αλήθεια είναι διαφορετική.
Οι μεγάλες ενιαίες αίθουσες, όπως είναι του συρμού κατά τα αμερικανικά πρότυπα, τα «open spaces», οι χώροι όπου εργάζονται μαζί με πολλούς άλλους συναδέλφους με τους οποίους γνωρίζονται ελάχιστα και η αποκλειστική σχεδόν επικοινωνία με τους υπολογιστές τούς δημιουργούν άγχος. Μια διέξοδος για τα δύο αυτά καλά αμειβόμενα στελέχη ήταν η μεταξύ τους επικοινωνία, ωστόσο δεν έμειναν για πολύ μόνοι. Στην επικοινωνία αυτή προστέθηκαν γρήγορα και άλλοι που αντιμετώπιζαν τα ίδια προβλήματα. Σιγά σιγά τα mail συσσωρεύονται, η επικοινωνία διευρύνεται και, ύστερα από δύο χρόνια, αυτό που ξεκίνησε σαν μια διαφυγή μεταξύ δύο ατόμων παίρνει τη μορφή βιβλίου. Ο Αλεξάντρ ντεζ Ιζνάρ και ο Τομά Ζιμπέρ, όπως είναι τα πλήρη ονόματά τους, εκδίδουν «Το open space με σκότωσε».
Πόσο άσχημα μπορεί να πηγαίνουν τα πράγματα σε μια εποχή οικονομικής κρίσης και ανεργίας για τα νεαρά -στην πλειονότητα- στελέχη επιχειρήσεων που αμείβονται με καλούς μισθούς; Εχουν θέση για να παρκάρουν το αυτοκίνητό τους, μια συνδρομή για το γυμναστήριο, έναν χώρο για να ξεκουράζονται και έναν κλητήρα για να τακτοποιεί κάθε πρακτική λεπτομέρεια της ζωής στο γραφείο.
Ομως, φαίνεται πως δεν έχει μόνο η εργατική τάξη δικαίωμα στη διαμαρτυρία. Οι δύο συγγραφείς - στελέχη μιλούν για μια «δικτατορία της ευτυχίας», στην οποία οφείλουν να υπακούουν.
Στα 35 χρόνια τους, αυτοί οι διπλωματούχοι Πολιτικών Επιστημών εργάζονται ως σύμβουλοι ο ένας σε μια επιχείρηση επικοινωνιών, ειδικευμένη στο Ιντερνετ, και ο άλλος σε συστήματα πληροφορικής. Γνωρίζουν τους κώδικες της νέας οικονομίας και συμμετέχουν στην κωμωδία της «θετικής στάσης» από μιμητισμό, γλείψιμο και ένστικτο επιβίωσης. Περιγράφουν στο βιβλίο τους, με σκηνές που παίζονται σε έναν χώρο γεμάτο ανθρώπους και υπολογιστές, την αληθινή πλευρά αυτού που οι άλλοι θεωρούν παράδεισο: μια δήθεν συντροφικότητα μεταξύ συναδέλφων, οι οποίοι όμως με την πρώτη ευκαιρία φέρονται ο ένας στον άλλο απάνθρωπα, μια φαινομενική χαλαρότητα που καλύπτει το έντονο στρες... Τα νέα επαγγέλματα στις χρηματαγορές, στο Ιντερνετ, στις επικοινωνίες -διεύρυναν αυτό τον τρόπο οργάνωσης, αυτό το ανθρώπινο μάνατζμεντ. Το open space, αυτός ο ανοικτός χώρος, μετατρέπεται τελικά σε έναν χώρο φυλάκισης που δεν τολμούμε να εγκαταλείψουμε. Το νέο υψηλό στέλεχος γίνεται ένας άνθρωπος χωρίς κοινωνική ζωή, εκτός από αυτή που του προσφέρεται μέσω της οθόνης του υπολογιστή του. Είναι συνεχώς πνιγμένος στη δουλειά, έχοντας στο νου κάποιο εμπορικό «πρότζεκτ» και αυτό μέχρι το «burn out», το οριστικό «κάψιμό» του.
Αυτή την εποχή, στη Γαλλία έχουν εκδοθεί και άλλα βιβλία με την ίδια θεματική -κάτι που έχει αρχίσει να συμβαίνει τα τελευταία χρόνια-όπως αυτό της Γαλλο-ιταλίδας Μικέλα Μαρτσάνο, το «Επέκταση του πεδίου της χειραγώγησης». Αλλά και ο Μπερνάρ Σαλανγκρό, γιατρός στο επάγγελμα και συνδικαλιστής, έχει ήδη γράψει δύο βιβλία, «Το στρες των στελεχών» και «Το Μάνατζμεντ μέσω της πνευματικής χειραγώγησης»: «Εγώ προέρχομαι από οικογένεια εργατών που δούλευαν στην οικοδομή», λέει ο ίδιος στην εφημερίδα «Λε Μοντ». «Ηταν ένα σκληρό περιβάλλον αλλά υπήρχε αλληλεγγύη, ομαδικό πνεύμα και η αίσθηση της ολοκλήρωσης μιας εργασίας. Δεν υπήρχαν αυτοκτονίες. Παλαιότερα δεν καταλάβαινα για ποιο λόγο παραπονούνταν αυτοί οι τύποι που ήταν ντυμένοι σαν λόρδοι, είχαν τα πόδια τους μέσα στη μοκέτα, κάθονταν στην άνετη πολυθρόνα τους, είχαν δροσιά και ζέστη κατά βούληση. Ομως ακούγοντάς τους να μιλούν, αισθανόμουν να βγαίνει από μέσα τους ένας πόνος ψυχής». Μέλος της Γενικής Συνομοσπονδίας στελεχών, ο γιατρός αποφασίζει στα μέσα της δεκαετίας του '90 να βάλει μια ανακοίνωση, μόλις δύο γραμμές, στο περιοδικό του συνδικάτου, ζητώντας από τους συναδέλφους του να καταθέσουν τις απόψεις τους για τη δουλειά τους. Το αποτέλεσμα ήταν να δεχτεί 15 ταχυδρομικούς σάκους. Επιπλέον μια σφυγμομέτρηση επιβεβαίωσε το εύρος του φαινομένου. Πάνω από το 50% των στελεχών είχαν στρες. Είναι γνωστό ότι στις ΗΠΑ, το στρες είναι η μεγαλύτερη επαγγελματική ασθένεια μαζί με τα μυοσκελετικά προβλήματα. Ο Φρανσουά Ντιπουί, συγγραφέας τού «Η κούραση της ελίτ», που έγραψε το 2005, διαπιστώνει επίσης την τάση των νέων στελεχών να δελεάζονται από τις παραπάνω «εξυπηρετήσεις» και τα προνόμια, πέφτοντας έτσι -κατά την άποψή του- σε μια ολέθρια παγίδα και στην υιοθέτηση των εννοιών των λέξεων: Χρησιμοποιούμε σήμερα, λέει και αυτός στη «Λε Μοντ», ένα θετικό λεξιλόγιο: «δομημένο πρότζεκτ», συνεργασία κ.λπ. Αλλά αυτές οι έννοιες κρύβουν πολύ σκληρές καταστάσεις εξάρτησης. Ακόμη και το open space δεν είναι παρά η δομή του χώρου αυτής της εξάρτησης, καταλήγει.
Τα νέα εργαλεία εργασίας παίζουν και αυτά το ρόλο τους. Οι άπειρες δυνατότητες σύνδεσης -μέσω Ιντερνετ- προσφέρουν ελευθερία και δημιουργικότητα, αλλά μέσα στην ξέφρενη πορεία για καθιέρωση, με τους όλο και πιο πιεστικούς πελάτες, δημιουργούν και τεράστιες πιέσεις. Ξαφνικά γίνεται αποδεκτό πως μπορείς να απαντήσεις σε έναν πελάτη και στις 11 η ώρα το βράδυ της Κυριακής. Και παρ' όλα αυτά, το φάσμα των αιφνιδιαστικών απολύσεων -που γίνονται μέσω ενός απρόσωπου ηλεκτρονικού μηνύματος σε αυτόν που του έλαχε ο κλήρος-, πλανάται στο μυαλό όλων, επηρεάζοντάς τους αναλόγως. Γιατί αυτά τα χρυσά παιδιά των επιχειρήσεων είναι και αναλώσιμα. Η διεύθυνση δεν τους απευθύνει ούτε μια καλή λέξη. Το να καλύψεις τους στόχους θεωρείται φυσικό. Την επόμενη χρονιά θα τους αυξήσουν και κάθε φορά θα ζητούν περισσότερα.
Πολλοί εργαζόμενοι, υπ' από αυτές τις συνθήκες κάνουν λόγο για απώλεια κάθε νοήματος στην εργασία τους. «Είναι σαν τα ποντίκια που γυρίζουν ασταμάτητα σε έναν τροχό», λέει ο Αλεξάντρ ντεζ Ισνάρ. Το αλλόκοτο λεξιλόγιο, που προέρχεται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού προσαρμοσμένο στη μητρική γλώσσα, απλώς καλύπτει το κενό που αισθάνονται. Η διάλεκτος που χρησιμοποιούν κάνει τους εργαζόμενους να νιώθουν ένα είδος συναδελφικότητας, αλλά στην ουσία χρησιμεύει για να καλύψει το κενό των απόψεων και των ιδεών. Το στέλεχος παλαιά ήταν σε συνεννόηση με το αφεντικό· σήμερα με τις συνενώσεις των εταιρειών που πωλούνται και ξαναπωλούνται συνεχώς, δεν υπάρχει αυτή η σχέση.
Στο βιβλίο «Οταν ξεσηκώνονται τα στελέχη», γραμμένο από δύο κοινωνιολόγους, που κυκλοφόρησε τον Αύγουστο στη Γαλλία, περιγράφονται λεπτομερώς οι μορφές που μπορεί να πάρει η αντίδραση των στελεχών στις επιχειρήσεις που εργάζονται. Από την άρνηση προαγωγής έως την ξαφνική παραίτηση. Τα στελέχη εξάλλου δεν διστάζουν πλέον να φτάσουν και έως τα δικαστήρια για να καταθέσουν για τις κάθε είδους πιέσεις που υφίστανται στον εργασιακό τους χώρο. Ας μην ξεχνάμε πως υπάρχει και ένα ποσοστό από αυτούς που καταφεύγουν στην αυτοκτονία.
Αυτή την εποχή, στη Γαλλία έχουν εκδοθεί και άλλα βιβλία με την ίδια θεματική -κάτι που έχει αρχίσει να συμβαίνει τα τελευταία χρόνια-όπως αυτό της Γαλλο-ιταλίδας Μικέλα Μαρτσάνο, το «Επέκταση του πεδίου της χειραγώγησης». Αλλά και ο Μπερνάρ Σαλανγκρό, γιατρός στο επάγγελμα και συνδικαλιστής, έχει ήδη γράψει δύο βιβλία, «Το στρες των στελεχών» και «Το Μάνατζμεντ μέσω της πνευματικής χειραγώγησης»: «Εγώ προέρχομαι από οικογένεια εργατών που δούλευαν στην οικοδομή», λέει ο ίδιος στην εφημερίδα «Λε Μοντ». «Ηταν ένα σκληρό περιβάλλον αλλά υπήρχε αλληλεγγύη, ομαδικό πνεύμα και η αίσθηση της ολοκλήρωσης μιας εργασίας. Δεν υπήρχαν αυτοκτονίες. Παλαιότερα δεν καταλάβαινα για ποιο λόγο παραπονούνταν αυτοί οι τύποι που ήταν ντυμένοι σαν λόρδοι, είχαν τα πόδια τους μέσα στη μοκέτα, κάθονταν στην άνετη πολυθρόνα τους, είχαν δροσιά και ζέστη κατά βούληση. Ομως ακούγοντάς τους να μιλούν, αισθανόμουν να βγαίνει από μέσα τους ένας πόνος ψυχής». Μέλος της Γενικής Συνομοσπονδίας στελεχών, ο γιατρός αποφασίζει στα μέσα της δεκαετίας του '90 να βάλει μια ανακοίνωση, μόλις δύο γραμμές, στο περιοδικό του συνδικάτου, ζητώντας από τους συναδέλφους του να καταθέσουν τις απόψεις τους για τη δουλειά τους. Το αποτέλεσμα ήταν να δεχτεί 15 ταχυδρομικούς σάκους. Επιπλέον μια σφυγμομέτρηση επιβεβαίωσε το εύρος του φαινομένου. Πάνω από το 50% των στελεχών είχαν στρες. Είναι γνωστό ότι στις ΗΠΑ, το στρες είναι η μεγαλύτερη επαγγελματική ασθένεια μαζί με τα μυοσκελετικά προβλήματα. Ο Φρανσουά Ντιπουί, συγγραφέας τού «Η κούραση της ελίτ», που έγραψε το 2005, διαπιστώνει επίσης την τάση των νέων στελεχών να δελεάζονται από τις παραπάνω «εξυπηρετήσεις» και τα προνόμια, πέφτοντας έτσι -κατά την άποψή του- σε μια ολέθρια παγίδα και στην υιοθέτηση των εννοιών των λέξεων: Χρησιμοποιούμε σήμερα, λέει και αυτός στη «Λε Μοντ», ένα θετικό λεξιλόγιο: «δομημένο πρότζεκτ», συνεργασία κ.λπ. Αλλά αυτές οι έννοιες κρύβουν πολύ σκληρές καταστάσεις εξάρτησης. Ακόμη και το open space δεν είναι παρά η δομή του χώρου αυτής της εξάρτησης, καταλήγει.
Τα νέα εργαλεία εργασίας παίζουν και αυτά το ρόλο τους. Οι άπειρες δυνατότητες σύνδεσης -μέσω Ιντερνετ- προσφέρουν ελευθερία και δημιουργικότητα, αλλά μέσα στην ξέφρενη πορεία για καθιέρωση, με τους όλο και πιο πιεστικούς πελάτες, δημιουργούν και τεράστιες πιέσεις. Ξαφνικά γίνεται αποδεκτό πως μπορείς να απαντήσεις σε έναν πελάτη και στις 11 η ώρα το βράδυ της Κυριακής. Και παρ' όλα αυτά, το φάσμα των αιφνιδιαστικών απολύσεων -που γίνονται μέσω ενός απρόσωπου ηλεκτρονικού μηνύματος σε αυτόν που του έλαχε ο κλήρος-, πλανάται στο μυαλό όλων, επηρεάζοντάς τους αναλόγως. Γιατί αυτά τα χρυσά παιδιά των επιχειρήσεων είναι και αναλώσιμα. Η διεύθυνση δεν τους απευθύνει ούτε μια καλή λέξη. Το να καλύψεις τους στόχους θεωρείται φυσικό. Την επόμενη χρονιά θα τους αυξήσουν και κάθε φορά θα ζητούν περισσότερα.
Πολλοί εργαζόμενοι, υπ' από αυτές τις συνθήκες κάνουν λόγο για απώλεια κάθε νοήματος στην εργασία τους. «Είναι σαν τα ποντίκια που γυρίζουν ασταμάτητα σε έναν τροχό», λέει ο Αλεξάντρ ντεζ Ισνάρ. Το αλλόκοτο λεξιλόγιο, που προέρχεται από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού προσαρμοσμένο στη μητρική γλώσσα, απλώς καλύπτει το κενό που αισθάνονται. Η διάλεκτος που χρησιμοποιούν κάνει τους εργαζόμενους να νιώθουν ένα είδος συναδελφικότητας, αλλά στην ουσία χρησιμεύει για να καλύψει το κενό των απόψεων και των ιδεών. Το στέλεχος παλαιά ήταν σε συνεννόηση με το αφεντικό· σήμερα με τις συνενώσεις των εταιρειών που πωλούνται και ξαναπωλούνται συνεχώς, δεν υπάρχει αυτή η σχέση.
Στο βιβλίο «Οταν ξεσηκώνονται τα στελέχη», γραμμένο από δύο κοινωνιολόγους, που κυκλοφόρησε τον Αύγουστο στη Γαλλία, περιγράφονται λεπτομερώς οι μορφές που μπορεί να πάρει η αντίδραση των στελεχών στις επιχειρήσεις που εργάζονται. Από την άρνηση προαγωγής έως την ξαφνική παραίτηση. Τα στελέχη εξάλλου δεν διστάζουν πλέον να φτάσουν και έως τα δικαστήρια για να καταθέσουν για τις κάθε είδους πιέσεις που υφίστανται στον εργασιακό τους χώρο. Ας μην ξεχνάμε πως υπάρχει και ένα ποσοστό από αυτούς που καταφεύγουν στην αυτοκτονία.
tsiorou@enet.gr
ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ - 24/09/2008
Η ανάρτηση κειμένων γίνεται κατ' επιλογή από τη συλλογικότητα "Νέοι Εργαζόμενοι στη Βιομηχανία των ΜΜΕ" χωρίς να σημαίνει ότι συμφωνούμε απόλυτα με αυτά, αλλά θεωρούμε ότι αφορούν τους κοινωνικούς - ταξικούς αγώνες στο χώρο των ΜΜΕ ή και γενικότερα. Εάν οι φορείς των κειμένων δεν επιθυμούν τη δημοσίευση τους στο συγκεκριμένο ιστοχώρο, μπορούν να απευθυνθούν στην ηλεκτρονική διεύθυνση: nergmme@gmail.com γράφοντας τη λέξη διαγραφή.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου